Wybitni średzianie

Do wybitnych średzian zaliczyć można:

• Jana Henryka Dąbrowskiego
• Ewarysta Estkowskiego
• Maksymilina Jackowskiego
• ks. Ludwika Józefa Kalasantego Jażdżewskiego
• Stanisława Kozierowskiego
• Józefa Konstantego Kusztelana
• Ignacego Prądzyńskiego
• Augustyna Szamarzewskiego
• Ludwika Pawła Sczanieckiego
• Włodzimierza Adolfa Wolniewicza

Gen. Jan Henryk Dąbrowski – urodził się w 1755 r. w Pierzchowcu koło Bochni. Jego ojciec był oficerem w wojsku Saksonii. W czasie Insurekcji Kościuszkowskiej awansował na stopień generała majora. Po trzecim rozbiorze Polski wyemigrował na zachód Europy i przystąpił do tworzenia Legionów Polskich we Włoszech. Gdy Napoleon wkroczył na tereny polskie, Dąbrowski zorganizował w Wielkopolsce regularne wojsko polskie i wziął udział w walkach na Pomorzu. Po 1815 r. na stałe osiadł w Winnej Górze, gdzie zmarł w 1818 r.

Ewaryst Estkowski – urodził się w 1820 r. w Drzązgowie koło Gułtów. Mimo dużych przeciwności losu w 1819 r. udało mu się zdać egzamin dojrzałości i zostać nauczycielem w Wojciechowie pod Jaraczewem. Zaangażowanie po stronie powstańców Wiosny Ludów poskutkowało zakazem pracy w zawodzie nauczyciela. Wtedy to stał się organizatorem Towarzystwa Pedagogicznego Polskiego i publicystą w Szkole Polskiej. Pismo utrzymywało się przez 5 lat dzięki ogromnej pracy Estkowskiego i pomocy Ligi Polskiej oraz kurii biskupiej. Dla ratowania upadającego zdrowia latem 1856 r. wyjechał do uzdrowiska koło Frankfurtu nad Menem, gdzie jesienią tego samego roku zmarł.

Maksymilian Jackowski – urodził się w 1815 r. w Słupi koło Jarocina. Przeprowadził się do majątku koło Pobiedzisk w ówczesnym powiecie średzkim. Od roku 1873 był oficjalnym Patronem kółek rolniczych. W Środzie organizował fachowe kursy dla rolników - propagował postęp rolniczy oraz walkę o utrzymanie ziemi w rękach polskich. Był zwolennikiem pracy organicznej, w której uczestniczył prawie do końca życia. Zmarł w Poznaniu w 1905 r. W drugiej połowie XIX w. był jednym z najpopularniejszych Wielkopolan.

ks. Ludwik Józef Kalasanty Jażdżewski - urodził się w 1838 r. w Poznaniu. Studiował teologię w Poznaniu i w Gnieźnie. Doktorat zdobył na Uniwersytecie w Monachium. Po powrocie został proboszczem w Zdunach, a od 1890 r. w Środzie. Tu działał przez 21 lat. Dokonał przebudowy wnętrza Kolegiaty, był wybitnym kaznodzieją. Działał też na niwie politycznej. Od 1872 r. był posłem do parlamentu Rzeszy Niemieckiej. Tę funkcję pełnił przez blisko 40 lat. Na ogół zasiadał po stronie opozycji, broniąc polskich spraw.

ks. Stanisław Kozierowski – pochodził z Trzemeszna, gdzie urodził się w 1874 r. Wstąpił do seminarium duchownego, gdzie w 1899 r. otrzymał święcenia kapłańskie. Pracował krótko w różnych parafiach w Wielkopolsce i Westfalii. Na dłużej osiadł w Winnej Górze, gdzie działał przez 20 lat. Był jednym z założycieli Uniwersytetu Poznańskiego. W okresie międzywojennym był docentem, a od 1938 r. profesorem tytularnym Wydziału Humanistycznego.

Józef Konstanty Kusztelan – obok księdza Szamarzewskiego i Wawrzyniaka najwybitniejszy działacz wielkopolski w walce z germanizacją życia na naszym terenie. Urodził się w 1843 r. w Strzeszkach. Wszechstronne studia zakończył doktoratem. Nauczał w szkołach Wielkopolski, jednak po zatargach z władzą pruską został wydalony ze szkół. W efekcie rozpoczął pracę w banku na stanowisku księgowego. Po powstaniu Banku Przemysłowców został prezesem rady nadzorczej.

Ignacy Prądzyński – urodził się w 1792 r. w Sannikach koło Kostrzyna. Wstąpił do wojska polskiego po powstaniu Księstwa Warszawskiego. Wziął udział w wojnie z Austrią oraz w moskiewskiej wyprawie Napoleona. W okresie Królestwa Polskiego pracował nad demarkacją granicy prusko-rosyjskiej na terytorium Wielkopolski oraz przy budowie Kanału Augustowskiego. Zapisał się chwalebną kartą w okresie Powstania Listopadowego, pod koniec którego był już w randze generała. Po upadku powstania był prześladowany i na kilka lat zesłany w głąb Rosji.

Augustyn Szamarzewski – urodził się w 1832 r. w Poczdamie. Stamtąd z rodziną przeprowadził się do Środy. Wstąpił do seminarium w Gnieźnie, a po wyświęceniu wrócił do Środy i tu działał aż przez 27 lat. Odnowił Kolegiatę i cmentarz, a w 1862 r. założył Towarzystwo Rzemieślnicze, które wyłoniło później Kasę Oszczędności i Pożyczki.

Ludwik Paweł Sczaniecki – urodził się w 1789 r. w Boguszynie pod Nowym Miastem. W 1809 r. wstąpił do wojska polskiego i został oficerem sztabowym. Brał udział w wyprawie Napoleona na Moskwę. Po powrocie z wyprawy zaangażował się w organizacjach patriotycznych. Po wybuchu Powstania Listopadowego zorganizował i dowodził jazdą kaliską. Pod koniec powstania był dowódca brygady. Po powrocie do Boguszyna wznowił działalność konspiracyjną, za co został aresztowany. Brał też udział w Wiośnie Ludów, walcząc jako szeregowy ułan. Zmarł w 1854 r. w Paryżu, w czasie podróży po zachodniej Europie.

Włodzimierz Adolf Wolniewicz – urodził się w 1814 r. W 1827 r. przeprowadził się do Dębicza pod Środą. Po studiach przejął majątek i zaczął udzielać się społecznie. Był prezesem Ligi Polskiej, a w 1850 r. założył pismo fachowe „Ziemianin”. Za działalność patriotyczną został zmuszony do emigracji na zachód Europy. Po powrocie, za udział w Powstaniu Styczniowym, został skazany na kilkuletnie więzienie. Zmarł w Źrenicy w 1884 r.